گنجینه طلایی موسیقی سنتی ایران زمین

محمد رضا شجریان

محمدرضا شجریان (۱ مهر ۱۳۱۹) خواننده برجسته موسیقی ایرانی‌.

محمدرضا شجریان در مهر ۱۳۱۹ در مشهد زاده شد و از کودکی با همان لحن کودکانه می‌خواند در سال ۱۳۳۷ به رادیو خراسان رفته و در رشته آواز مشغول گردید. سپس برای اجرای برنامه‌های گلها به تهران نزد استاد پیرنیا دعوت شد و در بیش از یکصد برنامه گلها و برگ سبز شرکت کرد. او از سال ۱۳۴۵ با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس مهرتاش شرکت نمود.
در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیفهای آوازی را دنبال کرد. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی کلیه ردیفهای موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فرا گرفت. ۱۳۵۴ نزد نورعلی خان برومند سبک سید حسین طاهرزاده را فرا گرفت.
شیوه‌های آوازی اقبال السلطان، تاج اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، قوامی و بنان را روی صفحات و نوارها به دقت دنبال کرد. از ۱۳۵۴ تدریس هنر جویان را در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغازکرد و در سال ۱۳۵۸ با تعطیلی این رشته کار تدریس خود را پایان داد.
در ۱۳۵۷ چندین سرود میهنی اجرا کرد و همکاری خود را با سازمانهای دولتی ادامه نداد و در خانه به تحقیق و تدوین ردیفهای آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعه موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌‌پردازد.

زندگی ‌نامه

در مشهد به دنیا آمد. از کودکی با توجه به استعداد و صدای خوبش تحت تعلیم پدر که خود قاری قرآن بود مشغول به پرورش صدای خویش شد، و در ۱۰ سالگی در رادیو به تلاوت قرآن می‌پرداخت. در سال ۱۳۵۷ در مسابقه تلاوت قرآن کشوری رتبه اول را به دست آورد.
موسیقی را نزد استادان بزرگ موسیقی ایران فراگرفت. کنسرت‌های زیادی از شجریان به یادگار مانده که از مهم‌ترین آنها می‌توان از کنسرت راست پنجگاه به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر یاد کرد. از کارهای دیگرش، همکاری با گروه عارف وشیدا و همچنین چاووش بود که آثاری به یادماندنی موسیقی ایران را شامل می‌شوند. پس از آن با اجرای کنسرتهای بسیار به همراه استادان دیگر به شناساندن موسیقی ایران در جهان کارهای بسیاری انجام داد که هنوز هم ادامه دارد. به همراه مشکاتیان، لطفی، علیزاده، موسوی، پیرنیاکان، کسایی و دیگر استادان کارهای بسیاری ضبط کرده است. هم اکنون نیز به اجرای کنسرت به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر مشغول است.

استادان آواز

اسماعیل مهرتاش ، رضاقلی‌میرزا ظلی ، تاج اصفهانی ، احمد عبادی ، عبدالله دوامی ، اقبال‌السلطان آذر، قمرالملوک وزیری ، نورعلی برومند، و محمود کریمی از جمله استادانی بودند که محمدرضا شجریان ردیف‌ها، گوشه‌ها، و دوره‌های آوازی موسیقی ایرانی را پیش آنها تمرین ‌کرد، همچنین نوازندگی سنتور را نزد جلال اخباری و استاد فرامرز پایور آموخت. خود عبدالله خان دوامی شاگرد افرادی چون میرزا عبدالله و درویش خان از بزرگان موسیقی و آواز ایرانی بوده است. در نیویورک آنقدر خواند که مردم خوابشان برد.

همکاری با رادیو و تلویزیون

برای اولین بار در سن ۱۰ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو محلی پرداخت و در سال ۱۳۳۷، ۱۸ ساله بود که مشغول به همکاری با رادیو خراسان شد. سال ۱۳۴۶ به تهران ‌آمد و در اواخر دهه ۴۰ و تا سال ۵۶ با «رادیو ایران» همکاری کرد. به دلیل مخالفت خانواده با نام مستعار «سیاوش بیدگانی» در برنامه «برگ سبز» و «گلهای تازه» اجراهای بسیاری توسط کنسرت رادیو به همراه محمدرضا لطفی، جلیل شهناز، حسن ناهید، ناصر فرهنگ‌فر و دیگر نوازندگان آن دوره اجرا کرد. در سالهای آخر حکومت محمدرضا شاه پهلوی، شاه ایران، همکاری خود را به گفته خود به دلیل «پخش آهنگ‌های مبتذل» با رادیو و تلویزیون قطع کرد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و متعاقب آن انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۹ و قطع برنامه‌های موسیقی همکاری او نیز با رادیو قطع شد.
در سال‌های اخیر و پس از اصلاحات، رادیو فرهنگ، در برنامه نیستان برخی از کارهای قدیمی و جدید او را پخش می‌کند، همچنین شبکه چهار جمهوری اسلامی در برنامه‌ای تحت عنوان آوای ایرانی، با استفاده از «گنجینه گلهای تازه رادیوایران» آواز شجریان را همراه با تصاویری از خوشنویسی، نگارگری و دیگر هنرهای ایرانی پخش می‌کند.

جوایز

در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان از پاکستان دریافت کرده بود.

محتوای کاری

بیشتر آوازها و تصنیف‌های اجرا شده گزیده‌ای بوده است از اشعار شاعران بزرگ ایران چون سعدی، حافظ، مولوی، باباطاهر، خیام و برخی تصنیف‌های قدیمی با مضامین عاشقانه، و اجتماعی؛ همچنین استاد شجریان در برخی کنسرت‌ها و کارهای جدیدتر خود از «شعر نو» شاعرانی چون «فریدون مشیری»، «نیما»، «سهراب سپهری»، و «مهدی اخوان‌ثالث» و «هوشنگ ابتهاج» استفاده کرده است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از «رباعیات خیام» با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو.

خوشنویسی

محمدرضا شجریان علاوه بر استعدادش در آوازخوانی، علاقه زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد، او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خوشنویسی نزد استادان ابراهیم بوذری، و حسین میرخانی می‌پردازد. در حال حاضر ایشان سبک ویژه خوشنویسی خود را دنبال می‌کنند.

آثار

جام تهی، اردیبهشت ۱۳۸۴ ‌

فریاد ‌

زمستان است

بی تو به سر نمی‌شود

بوی باران ‌

آرام جان، ‌۱۳۷۸

آهنگ وفا، ۱۳۷۸

‌تلاوت قرآن ۱و ۲، ۱۳۷۸

شب، سکوت، کویر، ۱۳۷۷

چهره به چهره،‌۱۳۷۷

راست پنجگاه، ۱۳۷۷

معمای هستی، ۱۳۷۶ ‌

شب وصل، ‌۱۳۷۶

رسوای دل، ۱۳۷۶

عشق داند، ۱۳۷۶ ‌

ساز قصه‌گو، ۱۳۷۵

در خیال، ۱۳۷۵

پیغام اهل دل، ۱۳۷۵

همایون مثنوی، ۱۳۷۴

گنبد مینا، ۱۳۷۴

جان عشّاق، ۱۳۷۴

چشمهٔ نوش، ۱۳۷۴

یاد ایام، ۱۳۷۴ ‌

دلشدگان، ‌۱۳۷۱

‌آسمان عشق، ۱۳۷۱

سرو چمان، ۱۳۷۰

خلوت گزیده،‌۱۳۷۰

دل مجنون، ‌۱۳۷۰ ‌

پیام نسیم، ۱۳۷۰ ‌

دستان، ۱۳۶۷

دود عود، ۱۳۶۷

نوا، ۱۳۶۵

مرکب خوانی، ‌۱۳۶۵

سر عشق، ۱۳۶۵

ماهور، ۱۳۶۵

آستان جانان1362

بیداد، ‌۱۳۶۴

پیغام اهل راز (راز دل و انتظار دل)،‌ ۱۳۵۸

گلبانگ، ۱۳۵۷

برنامه گلهای ۲۳، ۲۵، ۴۱، ۷۱، ۷۷، ۱۰۷، ۱۲۱، ۱۳۳، ۱۴۱، ۱۴۷، ۱۵۸، ۱۶۰

سپیده

به یاد عارف

سر عشق

بت چین

دولت عشق

جان جان

رباعیات خیام

جام تهی

کنسرت‌ها

تهران، آذرماه ۱۳۸۴

همنوا با بم، تهران، دیماه ۱۳۸۲ ‌

مرکب‌خوانی، اروپا و کانادا، ۱۳۸۱ ‌

راست پنجگاه، اروپا و کانادا، ‌۱۳۸۱ ‌

نوا، اروپا، امریکا و کانادا،‌ ۱۳۷۹ ‌

داد و بیداد، اروپا، امریکا و کانادا،‌ ۱۳۷۹ ‌

زمستان، اروپا، امریکا و کانادا،‌ ۱۳۷۹

کنسرت شور (تالار وحدت) ۶۷

شاگردان

ایرج بسطامی

حمید نوربخش

مراد حسین اسدالهی

علیرضا افتخاری

همایون شجریان